در صنعت و محیطهای کاری، انفجار به عنوان یکی از خطرات بزرگ تلقی میشود. مناطقی که در آنها خطر انفجار وجود دارد، به مناطق خطرناک معروف هستند و این مناطق بر اساس شرایط خاصی که دارا هستند، به طبقه بندی های مختلفی تقسیم میشوند. بدون شک، شناسایی این مناطق خطرناک و تحلیل دقیق آنها، از اهمیت بسیاری برخوردار است. با در نظر گرفتن عوامل اساسی نظیر ترکیب های انفجاری، میزان اکسیژن در محیط، وجود منابع اشتعال و شرایط عملیاتی، میتوان اقدامات احتیاطی مناسبی انجام داد تا از وقوع انفجار و آتشسوزی جلوگیری شود. به همین منظور، مناطق خطرناک بر اساس طبقه بندیهای مختلف، مانند منطقه های: Zone1، Zone0 و Zone 2، شناسایی و مدیریت میشوند. در این مقاله، به طور دقیق تر به تعریف انفجار، علل و شرایط ایجاد آن، ترکیب های انفجاری معمول و نیز راهکارهایی جهت پیشگیری از انفجار در مناطق خطرناک با تمرکز ویژه بر طبقه بندی این مناطق پرداخته می شود. با مطالعه این مقاله، شما با اطلاعاتی کاملتر درباره خطرات انفجاری و نحوه مدیریت آنها آشنا خواهید شد.

انفجار چیست ؟

انفجار به عنوان یک واکنش ناگهانی شامل فروپاشی سریع فیزیکی یا شیمیایی همراه با افزایش دما یا فشار یا هر دو تعریف می شود.

چه زمانی انفجار رخ می دهد ؟

رایج ترین انواع واکنش ها بین گازهای قابل اشتعال، بخار یا غبار با اکسیژن موجود در هوای محیط است. به عنوان یک قاعده، برای وقوع انفجار در هوا باید 3 شرط اساسی رعایت شود:

1. ماده قابل اشتعال – بر ای تولید مخلوط قابل اشتعال یا انفجاری
2. اکسیژن – همراه با ماده قابل اشتعال برای تولید مخلوط انفجاری
3. منبع اشتعال – جرقه یا حرارت زیاد

وجود این سه عنصر اضلاع مثلث احتراق را تشکیل می دهد. اگر یکی از سه عنصر از دست رفته باشد، انفجار رخ نخواهد داد و هر سه عنصر باید به طور همزمان وجود داشته باشند تا یک انفجار رخ دهد.

انفجارها بیشتر در چه مناطقی رخ می دهند ؟

به طور معمول در کارخانه های شیمیایی، پالایشگاه ها، رنگ فروشی ها، تاسیسات نظافتی، آسیاب ها، سیلوهای آرد، مخازن و تأسیسات بارگیری گازها، مایعات و جامدات قابل اشتعال .

در جاهایی که پتانسیل یک جو انفجاری وجود دارد، برای جلوگیری از آتش سوزی و انفجار، اقدامات احتیاطی خاصی صورت می گیرد. تجهیزات الکترونیکی، از جمله روشنایی، باید برای استفاده در مناطق خطرناک طراحی شوند تا از وقوع جرقه و احتراق هرگونه مواد قابل اشتعال جلوگیری شود.

برای سهولت در نظارت، مشخصات هر منطقه خطرناک به عنوان یک سطح خاص یا “منطقه” طبقه بندی می شود. در نتیجه، تمام تجهیزات مناطق خطرناک با در نظر گرفتن طبقه بندی مناطق(zone) خطرناک باید طراحی شوند، زیرا “منطقه” سطح حفاظت و احتیاط مورد نیاز را کنترل می کند. دانستن این که در کدام منطقه کار می کنید تا بتوانید مناسب ترین تجهیزات را مشخص کنید از اهمیت بالایی برخوردار است.

شناسایی مناطق خطرناک

منطقه خطرناک را می توان به هر مکانی که در آن خطر انفجار وجود دارد تعریف کرد. اما هر منطقه خطرناکی متفاوت است و هر یک بسته به ماهیت جو و عناصر موجود، الزامات خاصی دارد .اساساً برای وقوع انفجار، گازهای قابل اشتعال یا انفجاری، بخار، مه یا غبار وجود خواهد داشت. سپس، سطح خطر انفجار بر اساس فراوانی و مدت زمان وقوع یک جو انفجاری است. این سطح از خطر با طبقه بندی منطقه خطرناک به عنوان zone0، zone1 یا zone2 نشان داده می شود. تعاریف منطقه خطرناک براساس استاندارد IEC 60079 -10 می باشد.

• منطقه خطرناک 0 ( ZONE0):مکانی که در آن اتمسفر انفجاری متشکل از مخلوط با هوا از مواد قابل اشتعال به شکل گاز، بخار یا غبار به طور مداوم یا برای مدت طولانی در آن وجود دارد.

• منطقه خطرناک1 ( ZONE1): محیطی که در آن اتمسفر انفجاری متشکل از مخلوطی با هوا از مواد قابل اشتعال به شکل گاز، بخار یا مه در آن گهگاه رخ می دهد .

• منطقه خطرناک2 ( ZONE2): مکانی که در آن اتمسفر انفجاری متشکل از مخلوط با هوا از مواد قابل اشتعال به شکل گاز، بخار یا مه در آن در حالت عادی وجود ندارد اما در صورت وقوع، فقط برای مدت کوتاهی باقی می ماند .برای درک این موضوع، به نمودار یک پمپ بنزین معمولی در زیر نگاهی بیندازید که در آن مناطقی را که به عنوان منطقه 0، منطقه 1 و منطقه 2 طبقه بندی شده اند، شناسایی کرده ایم .